Aan het begin van de 17e eeuw vestigde Jan (I) Jansz. Ratelband (ca. 1590 – 1656), afkomstig uit Anhalt (Duitsland) zich in Amsterdam. Jan werkte als boekbinder op de Raamgracht en ook zijn zoon Jan (II) Jansen stond bekend als boekbinder. Diens zoon Johannes (I), (ca. 1651-1682) was met zijn vrouw Eva Dircx als boekverkoper werkzaam.
Volgens Waller was Johannes(I) Ratelband, niet alleen als boekverkoper, maar ook als drukker werkzaam in Amsterdam. Drukwerk van deze Ratelband heb ik nog niet aangetroffen. Hun zaken liepen voorspoedig, want bij Eva’s overlijden in 1673, erfde hun twintig maanden oude zoon Johannes(II) 150 gulden van haar. Mogelijk stelde dit erfdeel Johannes (II) in staat een drukkerij te beginnen In Constantijn Huijgens werken besuyden het Stadhuys.
 

In de 18e eeuw kwam de firma Ratelband cs. goed op stoom. Tientallen uitgaven rolden in die eeuw van hun persen. Het grote succes van deze drukkersdynastie is deste opmerkelijker omdat het management na het overlijden van Johannes(II) in de loop van 90 jaar 11 maal in andere handen overging. Zo werkten op verschillende plaatsen in Amsterdam achtereenvolgens:

Jeronimus was in 1742 als papierkoper gevestigd in een huis van zijn schoonfamilie op de Nieuwezijds Achterburgwal. Toen zijn moeder in 1750 de boekhandel stopzette werd hij gildelid en zette de zaak voort. Op 14-11-1758 kocht hij voor ƒ 10.000,- een huis op de Rozengracht dat hij liet verbouwen tot drukkerij. Zijn dochter Jacomina trouwde met Johannes Bouwer (ca. 1729-1814), poorter van Amsterdam en werkzaam als boekbinder en boekhandelaar. Bouwer sloot op 29-1-1767 een compagnieschap met de weduwe Ratelband.

De drukkers Ratelband beschikten over een goede neus wat hun uitgaven betreft. Deze uitgaven bestreken vrijwel alle terreinen van de toenmalige boekenwereld. Religieuze werken als bijbels, bijbelse geschiedenissen, psalmbundels en godsdienstige verhandelingen, maar ook de populaire werken van Jacob Cats en andere embleembundels. Technische verhandelingen, o.a. over de bescherming van zeedijken; reisverhalen en romans, waaronder Don Quichot. Schoolboeken waren ook goed vertegenwoordigd, zoals haneboeken, P. Bakkers Schoolboek (1764), de Fransche tyrannie, de Cijfferinge van Bartjens, Hakvoorts Gemene zendbrieven en talloze andere.  Naast talloze populaire volksboeken zoals de Historie van David, ook gelegenheidsdrukwerk zoals het vonnis van Jacob Gerritsz. die in 1728 te Diemen werd geëxecuteerd. Het uitstekende commerciële instinct van de Ratelbands wordt weerspiegeld in de vele herdrukken die hun uitgaven beleefden; tot meer dan tien drukken voor meester Bartjens. Voor  sommige uitgaven werkten zij samen met andere drukkers zoals Andries van Damme.

Prenten waren bij de Ratelbands ook goed vertegenwoordigd; niet alleen hun goed verkopende fonds van centsprenten, maar ook landkaarten die ze in enkele atlassen, bijvoorbeeld de Kleyne en Beknopte Atlas of Tooneel des Oorlogs in Europa enz.   hebben uitgegeven.  Bij de volks- en kinderprenten van de Ratelbands zijn veel gekopieerde prenten en afdrukken van oude 16^e en 17^e eeuwse houtblokken. Begin 19^e eeuw gaven zij de eerste prenten onder auspiciën van de Maatschappij tot Nut van ’t Algemeen uit.* De populariteit van het tamelijk omvangrijke fonds is af te meten aan het grote aantal prenten dat bewaard is gebleven. Omstreeks 1820 werd het bedrijf,  inmiddels in handen van David le Jolle geliquideerd; een deel van de blokken kwam in handen van de Amsterdamse drukker Van Munster en een ander deel bij J. de Vos te Dordrecht. 

Literatuur: KVCS p. 240 ev.  en p. 803 ev.; Thijssen 2009

* Schoolprenten tot Nut van 't Algemeen (isbn 908959111) bevat alle prenten die namens het Nut zijn uitgegeven op CD-rom, alsmede uitvoerige toelichting op het doel en de aard van deze prenten.

Prentenlijst